Medd kelimesi, sözlükte, uzatmak ve ziyade etmek anlamındadır.(1) Tecvid ilminde med veya lin harflerinden birisi ile, sesi uzatmaya denir.(2) Med harfleri elif, vâv, yâ (ى و ا) harfleridir. Medler ikiye ayrılır. Bunlar; medd-i aslî ve medd-i ferî'dir.
Med harfinden sonra gelen hemze ya da sükûn medd-i ferî’yi oluşturur. İşte bu medd-i ferî uzatma miktarının dört elife çıkmasını sağlar. Uzatılma sürelerine göre medler tabii, muttasıl, munfasıl, ârız , lâzım ve lîn gibi alt başlıklara ayrılırlar.
Med çeşitlerini öğrenmeden önce sebeb-i medd kavramını açıklamak gerekir.
Sebeb-i med, ''elif'', ''vav'' ve ''ya''nın harf-i medd olmalarına sebeb olan demektir.
Sebeb-i med, iki tanedir:
1. Hemze
2. Sükun
Şimdi de med çeşitlerini inceleyelim.
Medd-i Tabii: Bir kelimede harf-i med (elif, vav, ya)den biri bulunup sebeb-i medden biri bulunmadığı zaman medd-i tabii olur. Medd-i tabii bir elif miktarı yani bir parmak kaldıracak kadar uzatılır.
Medd-i Muttasıl: Harf-i medden sonra sebeb-i medden hemze olup her ikisi bir kelimede bulundukları zaman medd-i muttasıl olur. Medd-i Muttasıl, dört elif miktarı uzatılıt. Dört elif miktarı demek dört parmak kalkacak kadar demektir. Medd-i muttasılın hükmü vaciptir.
Medd-i Munfasıl: Harf-i Medd'den sonra gelen Sebeb-i Medd olan ''Hemze'' de ayrı bir kelimede bulunduğu zaman medd-i munfasıl olur. Medd-i munfasılın hükmü caizdir.
Medd-i Lazım: Mutlaka uzatılması gerekli olan medd demektir. Medd-i Lazım, Harf-i Medd'den sonra Sebeb-i Medd'den Sükun-u Lazım bir kelimede bulunduğu zaman, Medd-i Lazım olur. Medd-i Lazım'ı dört elif miktarı uzatmak vacibtir. Sükun-u lazım (cezim veya şeddeli harf), durulduğunda da, geçildiğinde de sabit olan sükundur. Medd-i Lazım kelime ve harf olmak üzere ikiye ayrılıp cezim ve şeddeli olmak üzere de iki bölüme ayrıldığından dört çeşit medd-i lazım vardır.
1. Kelime-i Musakkale (şeddeli kelime)
2. Kelime-i Muhaffefe (cezimli kelime)
3. Harf-i Musakkale (şeddeli harf)
4. Harf-i Muhaffefe (cezimli harf)
Medd-i Arız: Bir kelimede Harf-i Medden biri bulunup ondan sonra gelen Sebeb-i Medd, Sükun-u Arız olursa Medd-i Arız olur.
Sükun-u Arız, durulduğunda sabit, geçildiğinde ortadan kalkan sükundur. Medd-i Arız, en az bir veya iki elif, en çok dört elif miktarı uzatılıt. Medd-i Arızın tecvid hükmü caizdir.
Medd-i Lin: Bir kelimede Harf-i linden biri bulunup ondan sonra gelen Sebeb-i med, Sükun-u lazım veya Sükun-u arız olursa Medd-i lin olur. Medd-i lin'in hükmü caizdir. Harf-i lin, kendileri sakin, kendinden önceki harf üstünlü olan ''vav'' ile ''ya'' harflerine denir. (3)
(1) Asım Efendi, Kamus Tercemesi, II, 19-20.
(2) İbnü'l Cezeri, en-Neşr, I, 313; Süyuti, el-İtkan, I, 96; Aliyyü'l-Kari, el-Minehu'l- Fikriyye, s.45; Mehmed Zihni, el-Kavlü's-Sedid, s.42.
(3) Tavaslı, Yusuf, Pratik Karabaş Tecvidi Kuralları, s.1-2, tavaslı yayıncılık, İstanbul.
*Med çeşitleri ile ilgili örnekler www.elifbe.com sitesinden alınmıştır.